Deborah Blum – autorka książki "Mózg i płeć. O biologicznych różnicach między kobietami i mężczyznami" – opierając się na badaniach wielu naukowców, już pod koniec ubiegłego stulecia stwierdziła, że różnice między mózgiem kobiety i mężczyzny są znikome, praktycznie nie istnieją [1]. Od tamtej pory neurobiologia stała się dziedziną nauki dynamicznie się rozwijającą i te wcześniejsze wyniki potwierdzają późniejsze badania, jak choćby opublikowane przez izraelską badaczkę, Daphnę Joel wraz ze współpracownikami [2]. Tymczasem, gdy przyglądamy się komunikacji kobiet i mężczyzn, łatwo możemy zaobserwować różnice w stylu komunikacji. Czym możemy zatem wytłumaczyć te różnice? Jedną z najważniejszych przyczyn jest kultura i cywilizacja, w której kobiety i mężczyźni żyją. To one determinują różne sposoby wychowywania dziewczynek i chłopców, zawierają wzorce zachowań przekazywane z pokolenia na pokolenie. Jak twierdzi Peter Hartley, dyskusje na temat różnic między kobietami i mężczyznami częściej wynikają ze społecznych stereotypów i nie są oparte na bezpośrednich obserwacjach [3]. Nie należy zapominać, że najważniejszym powodem różnic w sposobach komunikacji między ludźmi (w tym między kobietami i mężczyznami) są różnice osobowościowe, wynikające z innej socjalizacji pierwotnej (w rodzinie) oraz z innego temperamentu, który jest wrodzony i niełatwo ulega modyfikacji. Wśród obszarów, na których skupiają się badacze analizujący różnice w komunikowaniu się kobiet i mężczyzn, zwracają uwagę dwa: język i komunikacja niewerbalna.

Język
Język jest potężnym narzędziem odgrywającym ważną rolę na różnych poziomach komunikowania [4].
Dzięki językowi możemy przekazywać innym swoje myśli, postawy, możemy informować; język może być narzędziem wpływu społecznego, perswazji, pozwala nie tylko przekazywać wiedzę, ale również manipulować. Rozważając kwestie dotyczące wypowiedzi i płci, warto zwrócić uwagę na obszary różnic i podobieństw w mowie kobiet i mężczyzn. Jak wskazują Ronald B. Adler, Lawrence B. Rosenfeld i Russell F. Proctor II [5], analizując szereg badań na temat języka płci, wyróżnić tu można trzy podejścia:

1. Zasadnicze różnice – w myśl tego stanowiska kobiety i mężczyźni, wzrastając, uczą się różnych ról determinujących sposób mówienia i działania, a następnie wnoszą je w dorosłość. W konsekwencji kobiety dążą do zacieśnienia więzi poprzez rozmowę, a konflikty rozwiązują unikając konfrontacji, mężczyźni natomiast chcą dominować w rozmowie i nieustannie rywalizują.
2. Istotne różnice – zgodnie z tą perspektywą, kobiety i mężczyzn różni tematyka rozmów, a także styl ich prowadzenia. Podczas gdy kobiety koncentrują się na omawianiu problemów w związkach, spraw rodzinnych, zdrowia, wagi, jedzenia, ubioru i mężczyzn, ci ostatni częściej rozmawiają o sporcie, zainteresowaniach i działaniach, wyglądzie, płci i randkach. Mowa kobiet jest mniej pewna, bardziej wypracowana i emocjonalna, a zdania dłuższe. Styl wypowiedzi mężczyzn jest lakoniczny, asertywny lub rozkazujący i oceniający. Różnice dotyczą też długości wypowiedzi kobiet i mężczyzn. Decyduje o niej konkretna sytuacja: w rozmowie z kobietą mężczyzna mówi dłużej niż interlokutorka, ale rozmowy dwóch kobiet trwają dłużej. W większych grupach mężczyźni zabierają głos dłużej niż kobiety.
3. Niewielkie różnice – w tym podejściu odmienności w porozumiewaniu się mężczyzn i kobiet są znikome i mają charakter ilościowy, a nie jakościowy. Kobiety bywają nieco bardziej ekspresyjne, a mężczyźni częściej korzystają z poczucia humoru.

Wiele różnic ujawniających się w języku kobiet i mężczyzn, które na pierwszy rzut oka wydają się związane z płcią, po głębszej analizie można przypisać także innym czynnikom wpływającym na sposób używania języka. Należą do nich m.in. światopogląd, sposób rozwiązywania problemów (współpraca vs. rywalizacja), orientacja seksualna, zawód, pozostająca w dyspozycji mówiącego władza [6].

Komunikacja niewerbalna
Badacze wskazują na rolę kontaktu wzrokowego w komunikacji międzyludzkiej, a szczególnie na zależność między władzą a mową oczu. Współczynnik dominacji wzrokowej odnosi się do długości czasu patrzenia na rozmówcę w trakcie dwóch aktywności komunikacyjnych, czyli mówienia i słuchania. Eugenia Mandal definiuje ten współczynnik jako „stosunek czasu patrzenia na rozmówcę w dwu trybach komunikacyjnych – podczas mówienia i słuchania” [7]. Ten współczynnik rośnie, gdy osoba mówiąca często spogląda na słuchającą, a gdy sama słucha, często odwraca wzrok. Kobiety mają niższy współczynnik dominacji wzrokowej niż mężczyźni [8]. Jednak i kobiety, i mężczyźni posiadający władzę i rozmawiający z osobami płci przeciwnej wykazują podobną proporcję czasu patrzenia w trakcie słuchania i mówienia. Zatem na współczynnik dominacji wzrokowej wpływ ma nie tylko płeć, ale i zakres posiadanej władzy [9]. W stylu komunikacji ważna jest również intonacja, kobiety zazwyczaj są w sposobie mówienia łagodniejsze, mówią bardziej miękko i mniej „dramatycznie” [10].

Pomocna w zrozumieniu różnic w kobiecym i męskim stylu komunikacji jest typologia stylów komunikacji zaprezentowana przez Cheryl Hamilton [11]. Wyodrębnia ona cztery style komunikacji: zamknięty, ślepy, ukryty, otwarty. Twierdzi ona, że style komunikacji są wyznaczane w oparciu o ocenę częstości wykorzystywania dwóch istotnych elementów komunikacji międzyludzkiej, a mianowicie informacji zwrotnej (reakcji ze strony interlokutora w formie opinii, odczuć i informacji) i odsłaniania się (dobrowolnego dzielenia się swoimi odczuciami, informacjami, opiniami). Poszukiwanie informacji zwrotnej można przedstawić jako kontinuum: od sporadycznego do nadmiernego jej poszukiwania. Przy czym każda ze skrajności może wpływać na nieskuteczność komunikacji między dwiema osobami. Podobnie rzecz się ma z odsłanianiem. Zarówno jego całkowity brak, jak i nadmierna potrzeba odsłaniania się będą zakłócać komunikację. Większość badań wskazuje, że kobiety odsłaniają się w większym stopniu niż mężczyźni. Podobnie jest w przypadku informacji zwrotnej, jaką jest wyrażanie empatii. Dbałość o relacje, wsparcie, empatia i zrozumienie stanowić mogą ważne źródło zadowolenia z rozmowy oraz bodziec do dalszych i dłuższych kontaktów zaprzyjaźnionych kobiet [12]. Mężczyźni zaś skupiają się na aktualnym celu, zadaniu i problemie. Można zatem wnioskować, że kobiety częściej używają stylu ślepego (nadmierne odsłanianie się i sporadyczne poszukiwanie feedbacku) i otwartego (nadmierne poszukiwanie feedbacku i nadmierne odsłanianie się), mężczyźni zaś zamkniętego (sporadyczne poszukiwanie feedbacku i sporadyczne odsłanianie się) oraz stylu ukrytego (sporadyczne odkrywanie się i nadmierne poszukiwanie feedbacku). Jednak zastrzec należy, że ostatecznie o stylu komunikacji człowieka decyduje nie jego płeć, a typ osobowości.

Materiały dodatkowe

Źródło: Jack Canfield, How Men and Women Communicate Differently, 26.07.2018 (dostęp 07.09.2020). Dostępne w Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=1W_CBoEjRXA&feature=youtu.be

Źródło: Audrey Nelson PhD, A Paradigm for Understanding How Men and Women Communicate, 30.04.2014 (dostęp 07.09.2020). Dostępne w Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=Ooc5pOrYP24&feature=youtu.be